Yaşadığımız ülkenin ne kadar benzersiz bir coğrafyaya sahip olduğunu anlamamız için yalnızca haritaya bakmamız bile yeterli. Çoğu ülkenin yalnızca tek bir denize ulaşımı varken Türkiye’nin üç tarafı denizlerle çevrili ve dört farklı denize ulaşımı var. Akdeniz, Karadeniz, Ege Denizi ve Marmara Denizi; bugün olduğu gibi tarih boyunca da burada yaşamış medeniyetler tarafından önemsenmiş ve isimlendirilmiştir.
Türkiye’nin etrafındaki denizlerin adları nereden geliyor sorusunun yanıtı için tarihin tozlu sayfalarında biraz gezinmek gerekiyor. Çünkü Türkler olarak bu denizlere kendimize özel adlar vermiş olsak bile isimlerin kökeni binlerce yıl öncesine kadar uzanıyor. Gelin Türkiye’nin etrafındaki denizlerin yani Akdeniz, Karadeniz, Ege Denizi ve Marmara Denizi’nin adları nereden geliyor tüm detaylarıyla inceleyelim.
Türkiye’deki denizler ve adları:
- Akdeniz
- Karadeniz
- Ege Denizi
- Marmara Denizi
Batıdaki deniz: Akdeniz
- İngilizce Mediterranean Sea
- Latince Mediterraneustan
- Yunanca Mesogeios
- Arapça El Bahre-l Ebyedu’l-Mutavassit
- Osmanlı döneminde Farsça Bahr-i Sefid
- Romalılar tarafından verilen ad Mare Nostrum
Akdeniz’in pek çok farklı ülkeye kıyısı olduğu ve bu ülkelerin okyanusa açılan kapısı olduğu için birçok farklı kültür tarafından benimsenerek özel adlara sahip olmuştur. Arapça Akdeniz karşılığı olan El Bahre-l Ebyedu’l-Mutavassit ortada yer alan beyaz deniz demektir. Romalılar tarafından Akdeniz’e verilen ad olan Mare Nostrum ise bizim deniz anlamına gelmektedir.
Gelelim Bahr-i Sefid ve Akdeniz adlarına. Eski Türkler için mavi renk doğuyu, ak yani beyaz renk batıyı, kırmızı renk güneyi ve kara yani siyah renk kuzeyi sembolize ederdi. Eski dönemde Ege ve Akdeniz tek bir deniz olarak görüldüğü için bu denize Osmanlı döneminde yine Akdeniz anlamına gelen Bahr-i Sefid denilmiştir ve bu Türkçemizde Akdeniz olarak kalmıştır.
Kuzeydeki deniz: Karadeniz
- İngilizce Black Sea
- İlk yazılı kaynaktaki adı Ahşena
- Yunanca Pelagos o Pontikon ve Pontus Euxinus
- Romalılarda Latince Mare Euxinum, Mare Sarmaticum ve Pontus Tauricus
- Orta Çağ Araplarda Bizans Denizi, Trabzon Denizi, Slav Denizi ve Pontus Denizi
- Marco Polo tarafından verilen ad Yunan Denizi
- Osmanlı döneminde Farsça Bahr-i Siyah
- 14. yüzyıldan sonra Karadeniz
Hırçın dalgalarıyla kıyıdan bakanları bile büyüleyen Karadeniz’in Yunanca ismi, Yunan mitolojisinden geliyor. Bu deniz, Yunan mitolojisinde yeryüzü tanrısı olan Gaia’nın oğlu olan denizler tanrısı Pontus’un adı ile anılmıştır. Pontus Axeinus adı aynı zamanda misafirperver olmayan deniz anlamına da gelmektedir.
Bahr-i Siyah ve Karadeniz adı ise tıpkı Akdeniz ve Bahr-i Sefid adlarında olduğu gibi eski Türklerdeki yöne göre renk sembolizasyonundan gelmektedir. Yaklaşık olarak 14. yüzyıldan sonra Karadeniz adı batı dillerinde de yaygınlanmış ve bugün İngilizce Black Sea olarak anılmaya başlamıştır.
Adalar denizi: Ege Denizi
- İngilizce Aegean Sea
- Yunanca Aigaíon Pélagos
- Osmanlı döneminde Adalar Denizi ve Adalar Arası
Ege Denizi’nin adı, Yunan mitolojisindeki karakterlerden biri olan Aegeus’dan gelmektedir. Hikayesi ise şöyledir, oğlu öldürülen Girit Kralı Minos, yarı insan yarı boğa olan Minotaur’a kurbanlar verilmesini ister. Atina Kralı Aegeus, buna izin vermez ve oğlunu Minotaur’u öldürmek için gönderir. Görevi başarıyla tamamlayan oğul, dönerken yanlışlıkla siyah bayrak çeker. Siyah bayrağı gören Aegeus oğlunun başarısız olduğunu düşünerek kendini denize atar ve o günden sonra burası Aegeus Denizi olarak anılır.
Ege Denizi ile 1081 yılında tanışan Türkler için bu deniz ve Akdeniz bir bütün olduğu için özel bir ad konulmamıştır. Ancak Piri Reis’in 1519 tarihli Kitab-ı Bahriye isimli eserine baktığımız zaman burası için Adalar Denizi dendiğini görüyoruz. Aynı şekilde Katip Çelebi’nin 1656 tarihli Tuhfetü’l-Kibar Fi Esfari’l-Bihar isimli eserinde de burası için Adalar Arası dendiğini görüyoruz.
Adadan adını alan deniz: Marmara Denizi
- İngilizce Marmara Sea
- Yunanca Propontis
Marmara Denizi’ne Yunanlılar tarafından verilen isim olan Propontis, pro ve pontis kelimelerinin birleşimden oluşuyor. Pro önce, pontus ise deniz anlamına gelmektedir. Marmara Denizi’ni kullanarak Karadeniz’e açıldıkları için bu adı verdikleri düşünülüyor.
Marmara Denizi adı ise yine Yunanca mermer anlamına gelen Mármaron kelimesinden gelmektedir. Ancak Mármaron deniz için değil, buradaki ada için kullanılan addır. Yani ilk olarak bugün Balıkesir’e bağlı olan Marmara Adası’nın ismi verilmiş, daha sonra bu ismi Marmara Denizi olarak kullanılmaya başlamıştır.
Türkiye’nin etrafındaki denizlerin yani Akdeniz, Karadeniz, Ege Denizi ve Marmara Denizi’nin adları nereden geliyor sorusunu yanıtladık ve bu isimlerin tarihsel yolculuğundan bahsettik. Anlattıklarımız yalnızca binlerce yıl öncesinden bugüne kalan hikayelerdir. Belki de daha bize ulaşamadan yok olmuş nice hikaye vardır.
